Inwoners dagen gemeente uit: dat kunnen wij beter

In 2017 kreeg de Amsterdamsevaart in Haarlem Oost een metamorfose. 4 rijstroken werden er 2, er kwam een omheind, groen parkje voor in de plaats met een XXL-picknickbank, speeltoestel en jeu-de-boulesbaan. De buurtbewoners waren er blij mee en boden de gemeente aan om te helpen met het onderhoud van ‘hun’ tuin. Dat doen ze nog steeds, elke dinsdagochtend, weer of geen weer. Maar sinds november 2023 zijn ze ook volledig verantwoordelijk voor het beheer van de Esplanade, zoals de ‘groene loper’ naar het stadscentrum heet. Het uitdaagrecht, ook wel right to challenge genoemd, maakt dit mogelijk.

Wat de wijk nodig heeft

"Met het uitdaagrecht geven we inwoners en maatschappelijke organisaties de mogelijkheid om taken van de gemeente over te nemen als zij denken dat ze die beter, goedkoper of efficiënter kunnen uitvoeren", vertelt Myrna Wiggers, projectleider Overheidsparticipatie & Uitdaagrecht van de gemeente Haarlem. "Als zij met een goed plan komen, kunnen we besluiten om hun de verantwoordelijkheid te geven. Het idee is dat betrokken bewoners vaak beter weten wat er nodig is in hun wijk en hierdoor voor meer maatwerk zorgen. Bovendien vergroot het de betrokkenheid in de buurt."

"Bewoners weten vaak beter wat er nodig is in hun wijk"

Wederzijds vertrouwen

Jan Appel, een van de initiatiefnemers van de Esplanade, is blij met de nieuwe manier van samenwerken. "Toen wij al wel het onderhoud deden maar de gemeente er nog verantwoordelijk voor was, kwamen we regelmatig hindernissen tegen. Het heeft ons bijvoorbeeld best wat overredingskracht gekost om de gemeente ervan te overtuigen dat een alternatieve manier van aanplanten en onderhouden het groen beter beschermt tegen uitdroging. Ook kregen we een professionele bosmaaier in bruikleen, die we, naar al snel bleek, niet mochten gebruiken, omdat er onduidelijkheid was over de wettelijke aansprakelijkheid. Sinds we samenwerken volgens het uitdaagrecht, is er veel meer vertrouwen over en weer."

Verantwoordelijkheid én eigendom

Ook in Haarlem Noord maakten inwoners gebruik van het uitdaagrecht. Hier nam Stichting Posthuis Zaanenpark niet alleen de verantwoordelijkheid voor het geliefde buurthuis over van de gemeente. Ze krijgt ook het juridisch eigendom.

"Bij de bouw steken veel bewoners de handen uit de mouwen"

"4 jaar geleden werd ons buurthuis verwoest door brand’", vertelt Henk Jansma, voorzitter van Stichting Posthuis Zaanenpark. "Van de gemeente, eigenaar van het pand, mochten we het weer in de oude staat terugbrengen met behulp van het verzekeringsgeld. Wij hebben met crowdfunding en subsidies een aanvullend bedrag opgehaald om een mooier, ruimer en duurzamer pand te kunnen bouwen. Want daar heeft deze buurt behoefte aan. De betrokkenheid van buurtbewoners is groot. Bij de bouw steken veel bewoners de handen uit de mouwen waardoor we flink op de bouwkosten kunnen besparen. Zonder hen was het nooit gelukt."

Voor, door en mét bewoners

Het uitdaagrecht is sinds februari 2024 officieel vastgelegd in het gemeentebeleid. Het Posthuis en de Esplanade-initiatiefnemers konden er al in 2020 een beroep op doen, omdat de gemeente er toen mee experimenteerde. "Het uitdaagrecht heeft ons veel opgeleverd", zegt Jansma. "Een tijdrovende aanbestedingsprocedure kon bijvoorbeeld achterwege blijven, omdat wij hier niet toe verplicht zijn – de gemeente wel. En nu kunnen we de uitbreiding realiseren die we zo graag wilden."

"Het uitdaagrecht heeft ons veel opgeleverd"

Hebben de heren nog advies voor andere buurtinitiatieven? "Maak een concreet en uitgebreid plan, dat gedragen wordt door de hele buurt", zegt Jansma. "Ook continuïteit is belangrijk", vult Appel aan. "De gemeente moet erop kunnen vertrouwen dat het project in goede handen is en blijft."